Киһи чап-чараас эйгэтин иһигэр ис сүрэхтэн тахсар баар ис турук иэйээнэ — сылаас, холку, дуоһуйуу, ытыктабыл туругун тиэрдиини МАХТАНЫЫ дииллэр. Бу турук туспа бэйэтэ алыптаах, аҕыйах сөкүүндэҕэ сылаас иэйии иэйээнин бэйэҕэр иитинэн, аттыгар баар дьонҥо тириэрдэр үчүгэй турук буолар. Ону ылынар киһи чэпчиир, астынар, дуоһуйар, ол туругу билинэр уонна ситэри үчүгэй , үтүө иэйээни тарҕатар.
Махтаныы туруга Айылҕа ирдэбиллэрин кытта сыһыаннаах буолан, киһи сүрүн өйүүр үтүө, үчүгэй ис турук буолар. Махтаныы туруга киһи уйулҕатыгар — киһи майгыта сайдарыгар, дьону кытта сыһыана тупсарыгар, тас эйгэни ылыныыгар туһалыыр үчүгэй күүс буолар. Өскөтүн киһи ис санаатыттан Үтүө оҥоһуллубутугар махтамматаҕына , киһи куруук биэрэрдээх курдук туругу сананыан сөп. Эбэтэр дьон махтаналын бэйэҕэр өйгөр оҥорон ирдээбит буоллаххына, тугу эрэ ол киһиттэн эбэтэр түгэнтэн ылардаах курдук санаҕын. Өскөтүн икки өттүттэн тэҥник өйдөһүү махтаныы ис киирбэхтик этиллибит эбэтэр ханнык эмит дьайыыга ытыс сабыыта сөптөөхтүк төлөммүн буоллаҕына Махтаныы туруга киһи уйулҕатыгар , ис туругар туһата тэҥник өйдөнөн, Сүр күүһүгэр өйөбүл буолар. Ол түмүгэр бэйэ ыккардыгар ытыктабыл туруга үөскүүр.
Махтанары сатыыр киһи – киэҥ көҕүстээх (сүрэхтээх), дириҥ мындыр өйдөөх, холку майгылаах буолар. Олоҕун тухары ис туругун сайыннарарыгар истинник туох баарыгар махтанары сатыырын иҥэримммит буолан, күннээҕи дьону кытта алтыһыыны, хас биирдии этиини болҕойон истэрин, ис өйдөбүлүн ылынара, өйдүүрэ бэт буолан , хас биирдии түгэни сыаналыыр, ол түмүгэр кини холку буолар. Олоҕор Туох буоларын хайдах баарынан ылынар, бэйэтигэр билинэр буолан, кини олоҕу көрүүтүн таһыма үрдүк , ол иһин уйулҕата тас эйгэттэн улахан охсууга ыллаттарбат, барыта үчүгэйдээх диэни ис сүрэҕинэн кута билэр. Үчүгэйи тарҕатар, сэргиир, тириэрдэр, сирдиир киһи махтаныы туругун бэйэтин нөҥүө иитинэр. Махтанары сатаабат киһи мэлдьи ыгылыйар, иҥсэлээх, ылардаах, иэстээх, буруйдаах уонна буруйдуур, кэтэһэр туруктарга баайыллан баһыттарар, тоҕо диэтэххэ, кини кыайан холкутук санаатын этиммэт, үчүгэйи сыаналаабат, буолар түгэни, олох сэрэтиилэр улаханҥа уурбат, дьон ситиһиитигэр ордургуур, күнүүлүүр, ымсыырар, бэйэтин намыһахтык сананан, соччото суох иэйэннэри иҥэринэн ол туруктартан кыайан босхоломмот. Ол иһин махтаныы туругун киһи бэйэтигэр иҥэринэн, санаатын холкутук этинэн, үтүө туруктары аттыгар баар дьонугар тарҕатан, үчүгэй эйгэни ис сүрэҕиттэн төһө сатыырынан этиниэхтээх, ол түмүгэй өйөөһүн-өйдөөһүн, түмсүү , биир санаа үөскүүр. Холобура киһи бастатан туран бэйэтигэр махтаныахтаах. Билигин бэйэҕитин кытта кэпсэтэр курдук сананын, ол аата таска саҥарын, тугу этэргин кулгааҕын истэрин курдук, бэйэҕэр сипсий: бэйэн аакын аатта уонна маннык диэ…. мин эйиэхэ наһаа махтанабын, олохпор буолбут араас ыарахан түгэннэри аһардыбыккар, бэйэбин харыстанарга, көмүскэнэргэ тулуйарга, араас иэйээннэри билбиппэр , тулуурдаах буоларга миигин үөрэппиккэр истинник махтанаабын. Мин билигин уруккум курдук буолбатахпын, мин билигин арыый да улааттым, бэйэбин көмүскэнэр, харыстанар кыахтаахпын, элбэҕи да өйдөөтүм. Махтанабын бу олоххо улаатан, үлэһит киһи буолбуппар,……(уонна да элбэх тугу этинэн махтаныаххын сөбүн махтаныаххытын сөп, бүтэһигэр бэйэҕэр 3 махтанаҕын) Махтанабын. Махтанабын. Махтанабын (диигин) Өскөтүн урут ханнык эмитэ түгэнтэн эбэтэр кимҥэ эмитэ өһүргэммит ду, кимтэн эрэ болҕомто көрдөөбүт киһигиттэн хомойбут буоллаххытына, өйгүтүгэр ол киһини дьүһүйэн, оҥорон көрүн уонна киниэхэ махтал тылларын эттэххэ чэпчиигин.
Холобура, маннык диэххитин сөп: Урут элбэҕи ылыммат, ис өйдөбүлүн сыаналаабат, өйдөөбөт этим, өскөтүн билигин эбитэ буоллар итинник түгэни арыый атыннык тэриниэ этим, ити буолбут түгэн миэхэ аһара элбэҕи өйдөттө , үөрэттэ, инник буолбутугар махтанабын, онтон атын итинник түгэннэр баар буолаллар эбит диэн билиэ суох этим..( бэйэҕит ис туруккутугар туох уларыйыы буолтун өйдөөн көрүн, өйгүтүгэр санааҕытыгар чэпчээһин, эккитигэр-сиинҥитигэр холкутуйуу баар буоллаҕына, ол түгэни алы гынар (бырастыы гынан) үлэни саҕалаабыт быһыыгыт буолар. Махтаныы туруга киһи СҮРҮН кыһалҕаларыттан эмтэнии туругар тириэрдэр, дьону кытта өйдөһүүгэ, олоҕун таһымын таһаарыыга, истинник сайдарга кынат буолар. Махтанар киһи киэн көҕүстээх ( кэҥиир) Махтанар киһи саҥа сайдыына олоҕор киллэрэр (холкутуйар, ол түмүгэр олоҕо тупсар) Махтанар киһи дьоллоох туругу тарҕатар. Кэнники кэмҥэ дьон махтаныы туругун үлэлэһэн СҮРҮН КҮҮҺЭ буоларын өйдүүр буолла, ол иһин махтаныы туруктарын иҥэриниигэ үөрүйэҕи ылыналлар. Холобура хас киэһээ , сарсаырда утуйан турдах ахсын, бүгүнҥү күҥэ махтаанахха, олоххор саҥа уларыйыылары өйдөөн көрөр, ол түгэнҥэ махтанан элбэҕи бэйэҕэр көҥүллүүр ылынар буолаҕын, түмүгэй элбэх үчүгэй ситиһиилэр олоххор баар буолар. Тугу ситиспиккитин бэйэҕитигэр сурунары таһына, сэһэргэһэр , биллэрэр, ол түгэнҥэ, сыһыаннаах дьонҥо анаан-минээн болҕомтоҕун ууран туран махтанар буоллахха, холкутуйуу , кэҥээһин, үтүө үчүгэй ис турук иэйээнэ үөскүүр, ол үөскээбитин ис сүрэххэ иҥэринэн чэбдигирэҕин.
Махтал диэн биир киһиэхэ этиллэр, элбэх киһиэхэ эбэтэр Махтанар иэйээнин тарҕанарыгар баҕардаххына, Махтанабын диигин, эбэтэр тугу эмит санаан баран үтүө үс төгүл үлүннүн, алта төгүл, тоҕус төгүл үөтүө буоллун диэн Махтаныаххын сөп.
Күндү эрэллээх аҕааччылар, үлэһиттэр, бу сонуну иһитиннэрэр тэрилтэҕэ уһансар дьонҥо барыгытыгар Барҕа махтал буолуохтун.
Уйулҕа үлэтигэр лицензиялаах, товарнай знактаах психолог Мичийэ Тоокой суруйда